Geschiedenis
Geschiedenis van het Ursulineninstituut
Een bescheiden begin
Het verhaal van de zusters Ursulinen in O.L.V.-Waver start bescheiden in 1841. Pastoor Verheyden wil degelijk onderwijs verschaffen aan de plaatselijke meisjes en doet een beroep op zijn collega Lambertz uit Tildonk en de daar aanwezige zusters Ursulinen. Op 22 april 1841 arriveren de eerste 8 zusters in O.L.V.-Waver. Ze nemen hun intrek in een bescheiden kloosterhuis met schooltje en noemen het ‘Gethsemani’. Dat betekent zoveel als ‘Hof van Olijven’.
Onderwijs voor meisjes was in die tijd niet vanzelfsprekend en daar brachten de zusters verandering in. Snel hierna openen zij ook een kostschool op het domein en breiden ze de bestaande gebouwen uit met extra klassen, slaapzalen en een nieuwe kapel. Het was de eerste keer dat het Ursulineninstituut moest uitbreiden, maar zeker niet de laatste.
Internationale faam en prestige
Vrouwelijke studenten uit binnen- en buitenland vinden de weg naar O.LV-Waver. De school groeit uit tot een reusachtig complex met klassen, refters, studiezalen, recreatieruimtes, slaapzalen, een badzaal met eigen watertoren en een parkdomein met bijzondere cementrustieke elementen.
De groene ligging, de mooi verzorgde gebouwen en het degelijke onderwijsaanbod zorgen dat het Instituut van de zusters Ursulinen tot ver buiten de landsgrenzen bekend raakt. Rond 1900 heeft het Ursulineninstituut internationale faam en uitstraling verworven. Bijna een kwart van de leerlingen is van buitenlandse origine, met meisjes uit o.a. Italië, Spanje, Roemenië, Panama, Brazilië, Australië en Turkije. De zusters spelen hierop in en laten een indrukwekkende ontvangstruimte in art-nouveaustijl optrekken: de wintertuin. Een gedurfde keuze, maar het prachtige bouwwerk doet wat het moet doen: dochters van de welgestelde burgerij van over de hele wereld aantrekken. Ook de pianogalerij, de kloosterkerk en het wandelpark in Engelse stijl trekken wereldwijd de aandacht van rijke ouders-met-dochters.
Met ambitieuze bouwprojecten zorgen de zusters dat hun instituut internationaal op de kaart blijft staan. Daarbij brengen ze de ideeën van de internationale beweging rond l’art à l’école in de praktijk: het scholencomplex moet een stimulerende omgeving voor leergierige jonge meisjes zijn. Overal in het instituut worden doelbewust symbolische decoraties aangebracht. Doel: wie kijkt en leest, zal spontaan leren.
Heropbouw & bescherming na WOI
Met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog worden alle 700 leerlingen naar huis gestuurd. Wie niet naar huis kan, vertrekt samen met de zusters naar de kust. Het Belgische Rode Kruis richt een deel van het scholencomplex in als ziekenzaal en veldhospitaal. Het Ursulineninstituut, gelegen in de frontlinie, krijgt het zwaar te verduren en verschillende vleugels branden volledig uit. Als bij wonder blijven de kerk en de fragiele wintertuin relatief goed gespaard.
Na de oorlog maken de zusters al snel plannen voor de heropbouw van de school, die nog groter en functioneler moet worden. Ze beslissen om de wintertuin en naastgelegen pianogalerij te verplaatsen. Door de constructie een kwartslag te draaien en tussen twee vleugels in te plaatsen, willen ze de kwetsbare structuur meer bescherming bieden.
Verandering & hervorming na WOII
WOII breekt uit en opnieuw zijn er beschietingen in de regio. De schade aan het Ursulineninstituut valt gelukkig mee en wordt aan een sneltempo hersteld. Na de bevrijding in september 1944 doet een deel van de school enkele maanden dienst als militair hospitaal voor geallieerde soldaten.
Het leerlingenaantal stijgt na WOII naar 950. De zusters? Die bouwen hun onderwijsaanbod verder uit en laten de schoolgebouwen geregeld moderniseren. Uitbreiden doen ze niet meer.
Op vlak van onderwijs zijn verschillende belangrijke hervormingen in het hele land vanaf de jaren 1950. Het Nederlands wordt de officiële onderwijstaal. De internationale uitstraling van de school verdwijnt en niet veel later sluit het internaat. Ondertussen zijn ook jongens welkom in het Ursulineninstituut. Wie op schooldagen langskomt in het kader van een groepsrondleiding zal met eigen ogen dit bloeiende schoolleven kunnen zien.
Nieuwe uitdagingen
De wintertuin wordt in 1987 als monument beschermd omwille van de uitzonderlijke historische, artistieke en architecturale waarde. Kritische stemmen die ijveren voor de sloop van het gebouw krijgen ongelijk: de officiële bescherming, met inbegrip van zijgalerijen met muurschilderingen en de aankleding brengt een belangrijke wending in de waardering voor de site teweeg.
Het aantal zusters Ursulinen slinkt jaar na jaar en de onderwijstaken worden geleidelijk aan overgenomen door leken. Om het gebouwencomplex voor de toekomst te vrijwaren, richten de zusters in 1994 de erfgoedvereniging vzw Wintertuin op. De organisatie ontfermt zich over de conservatie en restauratie van het Ursulineninstituut en zet zich ook in om de monumentale delen van het instituut open te stellen voor publiek.
Uiteindelijk besluiten de zusters Ursulinen in 2015 om hun patrimonium onder te brengen bij een Stichting van Openbaar Nut. Als nieuwe eigenaar staat deze Stichting garant voor het toekomstig behoud van het domein als één geheel. Voor het realiseren van de beheersdoelstellingen doet de Stichting beroep op de partners die het domein gebruiken: de middelbare school Sint-Ursula Instituut, vzw Wintertuin en Stichting Kempens Landschap, de Congregatie van de zusters Ursulinen en vzw Eclips.
